Przejdź do treści

Historia

hp photosmart 720?arnów jest gminn? miejscowo?ci? po?o?on? w powiecie opoczy?skim, w po?udniowo-wschodniej cz??ci województwa ?ódzkiego. W wiekach ?rednich by? miastem dorównuj?cym rang? znacz?cym grodom Polski centralnej. ?arnów mo?e si? poszczyci? wspania?? histori? i jej reliktami. Nazw? sw? prawdopodobnie zawdzi?cza ?arnom – kamieniom ?arnowym, wytwarzanym z okolicznego piaskowca, b?d? – jak inna hipoteza zak?ada – wypalonemu obszarowi puszcza?skiemu (zwi?zanemu z gospodark? ?arow?).
W okresie wczesnopiastowskim ?arnów by? siedzib? kasztelanii, która wespó? z o?rodkami w Sieradzu, ??czycy, Spicymierzu, Rozprzy, Rudzie, Ma?ogoszczu i Skrzynnie tworzy?a prowincj? ??czyck?. W 1239 roku tak zwane kasztelanie zapilickie, w tym równie? i ?arnowska, zosta?y w??czone do Ksi?stwa Sandomierskiego, a wi?c do Ma?opolski. Fascynuj?ca histori? ma ta miejscowo??. Toczyli tu boje z Tatarami piastowscy ksi???ta, koncentrowa? tu swe wojska W?adys?aw Jagie??o zmierzaj?cy pod Grunwald, odbywa?y si? tu zjazdy królów i ksi???t polskich, rezydowali tu te? ksi???cy i królewscy namiestnicy – kasztelani, którzy a? do ostatniego rozbioru Polski pe?nili zaszczytne funkcje senatorów Rzeczypospolitej. W ?ród?ach historycznych ?arnów po raz pierwszy pojawia si? w 1065 roku w tzw. falsyfikacie mogile?skim. 2grodziskoW bie??cym roku mija 940 lat od pierwszej wzmianki o ?arnowie w ?ród?ach pisanych. By?a to wzmianka o pr??nie rozwijaj?cym si? i wielce znacz?cym grodzie w ówczesnym pa?stwie Piastów. Na ten stan musia?o zatem pracowa? kilka pokole? ?arnowian. Nale?y wi?c przypuszcza?, i? ?arnów mo?e poszczyci? si? tysi?cletnim b?d? wi?kszym rodowodem. Z dokumentu z roku 1065 dowiadujemy si? o przekazaniu przez Boles?awa ?mia?ego pó?trzeciej grzywny rocznego dochodu z miejscowego zamku benedyktynom w Mogilnie. Kolejna wzmianka z 1136 roku po?wiadcza przynale?no?? ?arnowa do dóbr arcybiskupstwa gnie?nie?skiego. W 1191 roku arcybiskup Piotr przekaza? ko?ció? grodowy wraz z dochodami i dziesi?cinami z obszaru kasztelanii kolegiacie NMP w Sandomierzu. W podziale uposa?enia mi?dzy cz?onków kapitu?y kolegiackiej ?arnów przypad? kantorowi sandomierskiemu.Prawa miejskie ?redzkie ?arnów otrzyma? ok. 1360 roku od Kazimierza Wielkiego, natomiast prawa magdeburskie nada? mu w 1415 roku król W?adys?aw Jagie??o. Niestety, 1 czerwca 1869 roku  odebrano je z rozkazu cara Aleksandra II. By?a to kara za udzia? mieszka?ców w Powstaniu Styczniowym przeciwko Rosji. Od 1876 roku ?arnów staje si? osad? pod zarz?dem wójta.Znacz?cy gród lokalnej administracji pa?stwowej, jakim w ?redniowieczu by? ?arnów, rozwija? si? nad wyraz dynamicznie. Czynnikami sprzyjaj?cymi by?y polityka protekcyjna w?adców, lokalizacja przy g?ównym szlaku handlowym ??cz?cym Wielkopolsk? z Rusi?, jak równie? s?siedztwo z Puszcz? ?wi?tokrzysk? i Pilick? oraz obszarami rolniczymi. O znaczeniu grodu ?wiadczy? mo?e zjazd mo?now?adców (3–7 czerwca 1319r.) pod przewodnictwem prymasa Janis?awa, zwi?zany z koronacj? na króla Polski W?adys?awa ?okietka.
Ju? w ?redniowieczu zaznacza si? wyra?ny handlowy charakter osady. Po nadaniu ?arnowowi praw miejskich magdeburskich przez Jagie???, kolejni królowie polscy nadaj? miastu przywileje organizowania znanych w Polsce jarmarków. Miasto prze?ywa swoisty „boom gospodarczy”, bogaci si? i rozwija, wiedzie prym w handlu zbo?em, czego udokumentowaniem jest przyj?cie korca ?arnowskiego jako jednej z obowi?zuj?cych miar sypnych w ówczesnej Rzeczypospolitej. Synowie ?arnowskich kupców podejmuj? nauk? w Akademii Krakowskiej, jednej z najznamienitszych uczelni w ówczesnej Europie.
Jednak kres ?wietno?ci grodu po?o?y? najazd szwedzki. 16 wrze?nia 1655 roku pod ?arnowem dosz?o do jednej z najwi?kszych bitew wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku. Wojska koronne w liczbie dwunastu tysi?cy stan??y w szranki z dziewi?ciotysi?czn? armi? Karola X Gustawa, króla Szwecji. Bitwa zako?czy?a si? druzgoc?c? kl?sk? wojsk polskich. Poleg?o oko?o 1000 ?o?nierzy, a znaczn? cz??? ocala?ych wzi?to do niewoli. Po bitwie Jan Kazimierz zacz?? wycofywa? si? w kierunku ?l?ska.
Ostatecznie kryzys miasta pog??bi?y wojna pó?nocna oraz epidemie nawiedzaj?ce ?arnów w XVIII i XIX wieku. Przebudzenie gospodarcze miasteczka nast?pi?o pod koniec XIX wieku wraz z rozwojem Staropolskiego Okr?gu Przemys?owego, w sk?ad którego wchodzi?y zak?ady górnicze z okolic ?arnowa – obszaru bogatego w surowce mineralne: rudy ?elaza, piaskowce drobnoziarniste i surowce ilaste (gliny). Te ostatnie, wydobywane ju? w neolicie do produkcji naczy? glinianych, wspó?cze?nie s? podstawowym komponentem p?ytek ceramicznych, z produkcji których s?yn? okolice ?arnowa.
Odwiedzaj?cy ?arnów tury?ci z pewno?ci? nie poczuj? si? rozczarowani. Wci?? panuje tam specyficzny klimat, mówi?cy o dawnej ?wietno?ci grodu. Wje?d?aj?c do miasteczka, wida? wspania??, roma?sk? ?wi?tyni? pod wezwaniem ?wi?tego Miko?aja. Obecna jej bry?a jest doskona?ym wyrazem artystycznej harmonijnej my?li budowniczych kilku epok, ??czy elementy ró?nych stylów architektonicznych. Dzisiejsze zachodnie rami? transeptu, czyli nawy poprzecznej, by?o niegdy? naw? g?ówn? roma?skiej ?wi?tyni, wybudowanej z inicjatywy w?adcy prawdopodobnie na pocz?tku XII wieku. Wed?ug jednej z hipotez, wzniós? j? sam Boles?aw Krzywousty w roku 1111, jako wotum wdzi?czno?ci za zwyci?stwo swych wojsk nad Pomorzanami.
?wi?tyni? wybudowano z rodzimego regularnie obrobionego jurajskiego, drobnoziarnistego piaskowca. Jest ona doskona?ym przyk?adem roma?skiej architektury sakralnej. Szczególnie interesuj?ca jest dobudowana od zachodu okr?g?a 18,5–metrowa wie?a z unikaln? empor?, s?u??c? podczas nabo?e?stw jako ksi???ca lo?a. Historycy sztuki oceniaj? j? jako jedn? z najlepiej zachowanych w kraju. Empora wsparta jest na dwóch  arkadach, sp?ywaj?cych na ?rodkowy filar i przy?cienne pilastry, których g?owice zdobi? motywy ro?linne. Interesuj?ce s? równie? motywy demoniczne (lew, zaj?c, gryf) g?owic filarów na pi?trze empory.
W 1510 roku od wschodu ?wi?tyni? wyd?u?ono, dobudowuj?c gotyckie, przykryte gwia?dzistym sklepieniem prezbiterium – obecnie wschodnie rami? transeptu. Kolejnej zmiany dokonano w 1903 roku, kiedy to od pó?nocy powsta?o prezbiterium, a od po?udnia nawa g?ówna i dwie boczne. ?wi?tynia pierwotnie w??czona by?a w system militarny grodu. Na pó?noc od ko?cio?a znajduje si? drugi element za?o?enia obronnego – wczesno?redniowieczne grodzisko, oddzielone niegdy? od wzgórza ?wi?tynnego podgrodziem z drewnian? zabudow?. Gród okala?a g??boka fosa. Grodzisko zwane jest wspó?cze?nie Szwedzk? Gór?, gdy? wed?ug przekazów historycznych, ze szczytu (na którym pono? znajdowa?y si? ruiny „staro?ytnego” zameczku) król Jan Kazimierz obserwowa? przebieg bitwy 16 wrze?nia 1655 roku. Wed?ug legendy ów kopiec usypali mieszka?cy ?arnowa na pami?tk? zwyci?stwa nad Szwedami podczas obrony Jasnej Góry podczas szwedzkiego „potopu”.
Historia Ziemi ?arnowskiej jest bogata i interesuj?ca, a jej odbiciem s? ciekawe zabytki o du?ych warto?ciach artystycznych. Do najbardziej znanych obiektów nale?y m.in. wspomniane ju? wcze?niej grodzisko wczesno?redniowieczne, XII–wieczny ko?ció? ?w. Miko?aja w ?arnowie z imponuj?cej wielko?ci roma?sk? wie??, XVII–wieczny ko?ció? ?w. ?ukasza w Skórkowicach, XIX–wieczne cmentarze i resztki licznych, wiekowych parków podworskich oraz m?ynów wodnych.

Na Ziemi ?arnowskiej s? równie? liczne miejsca upami?tnione walk? i m?cze?stwem narodu. I wojna ?wiatowa pozostawi?a w tutejszym krajobrazie dziesi?tki kilometrów okopów i ?o?nierskie cmentarzyki, gdzie w czasie II wojny ?wiatowej toczy?y si? liczne walki partyzanckie z hitlerowcami.