Corpora dormiunt, vigilant animae (Ciała śpią, dusze czuwają) to łaciński napis umieszczony na tablicy nowego pomnika w Chełstach, poświęconego pamięci ofiar martyrologii z kilku miejscowości gminy Żarnów. Nawiązuje do sentencji umieszczonej przez znanego rzeźbiarza Adolfa Szyszko – Bohusza nad wyjściem z grobów królewskich na Wawelu. W wyjątkowy sposób oddaje on troskę miejscowego społeczeństwa o pamięć tych, którzy oddali swe życie w czasie II wojny światowej.
20 maja 2012 roku w kościele Miłosierdzia Bożego w Chełstach odbyła się wielka i bardzo podniosła uroczystość religijno – patriotyczna. Tego dnia odsłonięto i poświęcono pomnik ku czci ofiar pacyfikacji wsi Chełsty, Kamieniec, Afryka, Tomaszów, Siedlów i Marcinków. Wzięło w niej udział kilkaset osób, pragnących uczcić męczeństwo naszych przodków. Było to prawdziwe święto lokalnej społeczności, bo przyjechało na nie wiele osób z różnych stron kraju, identyfikujących się z Ziemią Żarnowską, naszą „Małą Ojczyzną”. Stawiły się liczne poczty sztandarowe: 25 pułku piechoty Armii Krajowej z Piotrkowa Trybunalskiego, koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej z Przysuchy (woj. mazowieckie), OSP Żarnów, OSP Chełsty, OSP Kodrąb, Gimnazjum im. 25 pułku piechoty AK w Żarnowie, Szkoły Podstawowej im. J. Bartoszewicza w Żarnowie, koła ŚZŻAK w Żarnowie oraz Szkoły Podstawowej im. OP AK „Błysk” i Jednostki 2036 „Strzelec” w Paradyżu. Mszę Świętą prowadzili ks. Sławomir Rak – proboszcz parafii Chełsty-Zdyszewice i ks. kan. Jan Kruk, który wygłosił wzruszającą homilię.
Uroczystość prowadził wójt gminy Żarnów Krzysztof Nawrocki. Przybyło na nią wielu znamienitych gości, spośród których najbardziej serdecznie powitano legendarnego dowódcę partyzanckiego gen. Stanisława „Burzę” Karlińskiego, mjr dr n. med. Halinę Kępińską Bazylewicz „Korę” oraz miejscowych kombatantów. Obecny był poseł Robert Telus i wicemarszałek województwa Artur Bagieński. Władze powiatu opoczyńskiego reprezentowali przewodniczący Rady Powiatu Marek Ksyta, wicestarosta Marcin Baranowski i członek Zarządu Bogdan Kubiszewski. Licznie przybyli radni Rady Gminy Żarnów z przewodniczącym Krzysztofem Gawrysiem i wiceprzewodniczącą Joanną Grodzicką na czele. Poseł Krystynę Ozgę reprezentowała jej przedstawicielka Zofia Pawlik. Obecni byli wójtowie gmin: Aleksandrów (powiat piotrkowski) – Dionizy Głowacki i Kodrąb (powiat radomszczański) – Bożena Krawczyk, a także przedstawiciele samorządów kilku okolicznych gmin.
Uroczystość zaszczycili swoją obecnością oficerowie Wojska Polskiego z Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Łodzi i WKU w Tomaszowie Mazowieckim. Z uwagi na fakt, iż ten dzień był również lokalnym świętem miejscowych strażaków (wśród ofiar byli członkowie OSP Chełsty), obecny był prezes Zarządu Powiatowego OSP w Opocznie – Józef Róg, były starosta i wicestarosta opoczyński. Komendę Powiatową PSP w Opocznie reprezentował dowódca Jednostki Ratowniczo – Gaśniczej st. kpt. Dariusz Rzepka. Przedstawicielem policji był komendant Komisariatu w Paradyżu insp. Wiesław Kuśmierczyk, a Lasów Państwowych – Dawid Kosylak, nadleśniczy Nadleśnictwa Piotrków Trybunalski z siedzibą w Łęcznie. Wśród gości byli również przedstawiciele mediów, w tym Paweł Reising, redaktor naczelny piotrkowskiego miesięcznika „KurieR – Kultura i Rzeczywistość”. Nie mogło zabraknąć dyrektorów i nauczycieli szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z regionu, strzelców z Paradyża, harcerzy z 5 Żarnowskiej Drużyny Harcerskiej „Wichry”, licznej grupy dzieci i młodzieży szkolnej, przedstawicieli lokalnych instytucji, organizacji, stowarzyszeń oraz członków Klubu Aktywnego Seniora w Żarnowie. Wzięli w niej udział również strażacy OSP z Żarnowa, Skórkowic, Chełst, Straszowej Woli, Topolic, Paszkowic i Zdyszewic. Dowodził nimi prezes OSP Chełsty dh Andrzej Świąder.
Martyrologia mieszkańców wsi Chełsty była największą tragedią w naszym regionie. Niestety, zupełnie nieznaną młodemu pokoleniu. Warto było zatem podjąć działania, upamiętniające dramatyczne wydarzenia lat II wojny światowej. Wzniesiono pomnik, zawierający dane personalne 42 prześladowanych osób w dwóch pacyfikacjach 1944 roku. Spośród nich – 29 osób poniosło wówczas śmierć, a 13 – zostało uwięzionych. Należy podkreślić, iż spośród wszystkich 13 uwięzionych wówczas osób, do dnia dzisiejszego żyje troje z nich. Na uroczystości byli obecni: więźniarka obozu koncentracyjnego w Ravensbrück – Kazimiera Kazusek (z d. Gorzelak) oraz Bronisław Antos „Longin”. Podeszły wiek oraz stan zdrowia Janiny Nowakowskiej (z d. Kazusek) nie pozwolił jej na przybycie, a matkę reprezentował syn Zbigniew Nowakowski wraz z rodziną. Obecni byli członkowie rodzin wszystkich ofiar pacyfikacji z 9 maja i 26 grudnia 1944 roku.
Przed Mszą Świętą w kościele odbyła się akademia, w wykonaniu młodzieży Gimnazjum w Żarnowie, przygotowana przez wicedyrektor szkoły Barbarę Kantor. Oprawę muzyczną zapewnił miejscowy organista Ryszard Szymański oraz schola z parafii św. Mikołaja w Żarnowie. Po Mszy Świętej odbyła się uroczystość odsłonięcia i poświęcenia pomnika, wzniesionego po 68 latach od pacyfikacji. Pomnik znajduje się w eksponowanym miejscu – na placu przed kościołem, obok dzwonnicy. Piaskowcowy monument – przykryty wielką biało-czerwoną flagą – uroczyście odsłonili Kazimiera Kazusek, Bronisław Antos oraz kilku zaproszonych gości, a poświęcenia dokonali ks. kan. Jan Kruk i ks. Sławomir Rak. Apel Pamięci odczytał Sylweryneusz Dylewski, radny z Chełst, który zaprezentował imiona i nazwiska wszystkich ofiar pacyfikacji. Okolicznościowe przemówienia wygłosili gen. Stanisław „Burza” Karliński, mjr dr Halina Kępińska Bazylewicz „Kora”, poseł Robert Telus, wicemarszałek Artur Bagieński oraz wójt Krzysztof Nawrocki. Mówiono m.in. o tragicznej historii Polski, barbarzyństwie nazistów w czasie II wojny światowej, ale i o znaczeniu pamięci historycznej w kształtowaniu świadomości społeczeństwa i konieczności pielęgnowania pamięci narodowej przez kolejne pokolenia Polaków. Przypomniano również wybitnych partyzantów, związanych z Chełstami – Stefana Szlęzaka ps. „Malwa”, Jana Nowakowskiego ps. „Upiór” / „Irka” oraz Konrada Leśniewskiego ps. „Orlik”, których nazwiska znalazły się także na płycie pomnika.
Następnie pod pomnikiem złożono wiązanki kwiatów i zapalono znicz. Wspólna modlitwa i odśpiewanie „Roty” było uzupełnieniem ceremonii. Po uroczystości w remizie OSP w Chełstach, zorganizowano spotkanie integracyjne i poczęstunek dla strażaków oraz gości zaproszonych. Organizatorzy serdecznie dziękują Zarządowi OSP Chełsty, pracownikom Urzędu Gminy w Żarnowie, a także sołtysom i radom sołeckim wsi Chełsty, Antoniów i Marcinków z rodzinami za pomoc w organizacji spotkania.
Plany budowy pomnika w Chełstach snuto już od wielu, wielu lat. Przygotowując się do tego, już w maju 2010 roku – z okazji kolejnej rocznicy pacyfikacji – zorganizowano dwudniowe uroczystości. Ich kulminacyjnym momentem była oczywiście Msza Święta, odprawiona przez ks. proboszcza Sławomira Raka. W jej przeddzień w świątyni zorganizowano niecodzienną uroczystość. Była nią przygotowana przez Gimnazjum w Żarnowie prezentacja multimedialna, dotycząca dramatycznych wydarzeń z 1944 roku. W kościele zainstalowano duży ekran, na którym demonstrowano różnorodne historyczne treści. Pokazowi slajdów towarzyszyły projekcje krótkich filmów o bestialstwie nazistów w czasie II wojny światowej (z podkładem muzycznym Jacka Kaczmarskiego, słynnego barda „Solidarności”). Wyświetlono film o historii 25 pułku piechoty Armii Krajowej, a także o losach najwybitniejszych dowódców partyzanckich pułku – gen. Aleksandra Arkuszyńskiego ps. „Maj”, gen. Stanisława Karlińskiego ps. „Burza” i gen. Kazimierza Załęskiego ps. „Bończa”. Spotkanie – które przygotował i prowadził Krzysztof Nawrocki (ówczesny przewodniczący Rady Powiatu w Opocznie i dyrektor Gimnazjum w Żarnowie) – cieszyło się dużym zainteresowaniem parafian i gości zaproszonych. Z okazji rocznicy pacyfikacji zorganizowano również Turniej Pamięci o puchar proboszcza parafii w Chełstach. W remizie OSP odbył się turniej tenisa stołowego dla młodzieży gminy Żarnów. W ten sposób chciano zaakcentować ważną dla regionu historyczną rocznicę i trafić z tą ideą do młodych.
Działania sprzed dwóch lat zaowocowały finałem w 2012 roku. Pod patronatem ks. Sławomira Raka, proboszcza parafii Miłosierdzia Bożego w Chełstach powołano komitet honorowy budowy pomnika ofiar pacyfikacji w Chełstach, w skład którego – obok wójta gminy – wszedł prezes OSP Chełsty Andrzej Świąder, a także radni Rady Gminy w Żarnowie: Sylweryneusz Dylewski z Chełst i Sławomir Błażejewski z Dłużniewic. Warto wspomnieć, iż Andrzej Świąder i Sławomir Błażejewski to synowie ofiar pacyfikacji 1944 roku. Na początku roku rozpoczęto prace projektowe i gromadzono środki na ten szczytny cel. Efekt pracy komitetu – w zgodnej opinii uczestników uroczystości – przeszedł najśmielsze oczekiwania. W krótkim czasie powstał monument, który wszystkim bardzo się podoba i idealnie komponuje się z architekturą i otoczeniem pięknego kościoła w Chełstach.
Uroczystość nie mogłaby się odbyć bez ogromnego zaangażowania komitetu budowy pomnika oraz bezinteresowności i ofiarności darczyńców, którzy nie szczędzili środków na ten szczytny cel. Oto ich imiona i nazwiska: Andrzej Świąder, Alicja Kosek, Sławomir Błażejewski, Krzysztof Gawryś, Sławomir Zawisza, Marek Sieroń, Roman Kaczmarczyk, Kazimiera Kazusek, Maria Morawska, Stefan Agatowski, Zofia i Stanisław Otwinowscy, Ewa Borończyk, Joanna Grodzicka, Bronisław Antos, Sławomir i Piotr Goszczowie, Zbigniew Nowakowski, Janina Nowakowska, Mieczysław i Elżbieta Sosnowscy, Jan Wiktorowicz, Wiesław Leśniewski, Marcin Baranowski, Sylweryneusz Dylewski i Krzysztof Nawrocki.
Warto wspomnieć, że dwie okazałe bryły piaskowca na budowę pomnika ofiarowali Elżbieta i Edward Przybyłowie – właściciele zakładu kamieniarskiego z Żarnowa, a wykonawcami monumentu byli Zbigniew, Jarosław i Adam Koszowscy z firmy „Pajdex” w Paszkowicach (gmina Żarnów). Wszystkim darczyńcom, sponsorom i wykonawcom bardzo serdecznie dziękujemy…
Od 2012 roku na terenie gminy Żarnów znajduje się bardzo ważne dla naszej tożsamości, nowe Miejsce Pamięci Narodowej, o którym zawsze winniśmy pamiętać…
